Düvaz imam nedir?
Duvaz, bir halk edebiyatı nazım şeklidir. Düvaz imam, düvaze veya imam olarak da adlandırılır. Alevi ve Bektaşi şiirinde görülür. Farsça’da oniki anlamına gelen düvazdeh kelimesinin kısaltılmış söylenişidir. Duvazlar On İki İmam’ı öven nefeslerdir.
Tekke ve Zümre Edebiyatında kullanılan halk şiiri tarzında söylenen genellikle hece ölçülü, duraklı ve dörtlükler halinde yazılan , tekke şiiri türlerinden biridir.
Duvaz kelimesi Farsça’da ”oniki” anlamına gelen “düvazdeh” kelimesinden kısaltılarak oluşmuştur. Duvazlar 12 İmam’ı öven nefes türlerinden biridir. Alevi Bektaşi şairlerde “ On İki İmam’a derin bir saygı ve bağlılık görülmektedir. Bu saygının sonucu olarak, ana teması On İki İmam olan düvâz-düvâzimam şiir türü ortaya çıkmıştır. Ozanlar, düvâz yazmayı-söylemeyi Alevî-Bektaşî olmanın bir gereği olarak kabul etmişlerdir …Düvâzlarda, İmâmiyye Şîası ve Hurûfîliğin On İki İmam anlayışlarının etkileri görülmektedir. .”[1]
Dini Tasavvufi aşık edebiyatının ozanları biçimsel bakımlardan bir birlerine benzediği halde içerik bakımından çok çeşitli şiirler tasnif etmişler, her tarikat kendi anlaşıyışan göre konular belirlemiş ve bu konulara diar söyledikleri şiirlere çok değişik adlar vermişlerdir. Bu şiirlerin büyük çoğunluğu, koşam veya semai düzeni ve ölçülerinde iken içerikleri belirli konulara göre şekillenmiş bu nedenle her tarikat kendine özgü içerikleri ifade eden şiirlere değişik adlar vermiştir.
Bu neden le düvaz özel konulara sahip ve belli bir tarikata mensup şairlerin söylediği bir tekke şiiri türü olarak ortaya çıkmıştır. Düvaz, Alevi -Bektaşi edebiyatına ait bir nazım türüdür. Düvaz nazım türü Alevi Bektaşi Tarikatlarinin Şems koluna mensup ozanlarının kullandığı bir nazım türü olmuştur. [2]
Şems koluna mensup şairler 12 İmamın meziyetlerini anlattıkları şiirlere düvaz adını vermişlerdir. Duvazlarda Hz. Ali, Al’i Aba ve sırasıyla diğer imamların isimleri zikredilir. On İkinci İmam Muhammed Mehdi’nin adıyla son bulur. Duvazlarda ehli beytin yanısıra “ Al-i Aba’nın ( Bkz AL-İ ABA (Ehl-i Kısa , Pençe-i Al-i Aba, Hamse-i Ali Aba) ve 12 imamın her birinin adı ayrı ayrı zikredilir. “Düvâzlarda, Hz. Ali’den başlayarak, On İki İmam’ın isimlerinin yanında unvanları da belirtilmiş, imamlar zaman zaman genel ifadelerle methedilmişlerdir. On İki İmam’ı birer tarihî şahsiyet olarak görmelerine rağmen; İmamlarla ilgili anlatımlarında zaman zaman gerçeklikten uzaklaşmışlar, tarihî zeminden kayarak birer mitolojik kahraman haline getirmişlerdir. “ [3] Duvazlarda Ehl-i Beyt ve 12 İmamın yanısra Hacı Bektaşi Veliden de söz edildiği dikkatlerden kaçmaz.
Bu nedenlerle Alevi Bektaşi şairler ve Şemsiler , bu nazım türünü Düvaz imam, düvaze veya imam olarak da adlandırmışlardır. Nesimî, Şâh Hatayî, Pir Sultan Abdal, Viranî ve Yeminî bu türde öenmli eserler veren şairlerdir. Düvalar zakirler tarafından saz eşliğinde ve cemlerde özel bir ezgiyle seslendirildiği, duvaz söylemeye ait özel makamların da olduğu bilinmektedir.
Alevi- Bektaşi şairlere göre bilinen ilk duvaz şairi Şah İsmail’dir.
Aleviliğe göre:
Allah ve resulü olan Muhammed Mustafa’nın sevdiklerinin ismini zikretmektir. Onların isimlerini birer birer yorumlayarak zikretmektir. Bu duaz-ı imamlar aslında fazla uluorta okunmaz. Duaz-ı imamın ve semahın dönüldüğü yerde mutlak surette bir dede olması lâzım. Duayla başlar duayla biter. Alevi ceminde cem ayinlerinde, ibadetlerinde iki semah vardır. Biri Kırklar semahıdır. İkincisi Kerbela semahıdır. Bunun dışındaki semahlar folkloriktir.
Örn – 1 :
Kudret Kandilinde Balkıyıp Duran
Muhammet Ali’nin Nurudur Billah
Zuhur Edip Kuffarın Meskenin Yıkan
Elinde Zülfikar Ali’dir Billah
Elinde Zülfikar Altında Düldül
Önünce Kamberin Dilleri Bülbül
Hz. Fatma Anam Cennette Bir Gül
Ona Sırrım Dedi Hak Resulullah
Fatma Anadan Geldi Hasan Hüseyin
Onların Nuruyla Ziyalandı Din
Kırklara Erişti Zeynel Abidin
Çekeriz Yasını Hasbeten Billah
Muhammet Bakırdan Cafer-İ Sadık
Musa-İ Kazım İrızadan Bin Yadip Durduk
Tarikat Abıyla Cesedi Yuduk
Hak Buyurdu Müminin Kalbi Beytullah
Takı Nakı İmamların Şivani Hasan-ul
Askeri Cismin Sultanı
Elinde Zülfikar Sahip Zamanı
Vakit Tamam Oldu Göndere Allah
Noksaniyem Niyazımız Ustada
Elinde Zülfikar Hem Ehli Kanda
Bin Bir Donda Baş Gösterdi
Aliyel Murtaza Mürşidimiz Bülbülümüz Eyvallah
Örn – 2 :
Gel Dilber Ağlatma Beni Şah’ı Merdan Aşkına
Du Cihanın Ranıması Şii Yezdan Aşkına
Şahım Hasan Pir Hüseyin Kerbela Meydan İçin
Lütfedip Bağışla Cürmüm Ali Süphan Aşkına
Dost Dost
İmam Zeynel Abidin’in Abına Umdumusa
Arayıp Özünde Bakırı Buldunusa
Ceddin Evladı Muhammet Cafer’i Bildin İse
Rahme Gel Ol Şahı Merdan Ali İmran Aşkına
Dost Dost
Seyid Musa’yı Kazımdır Ehl-İ Beytin Serveri
Canı Aşkı Nuş Edenler Müpteladır Ekseri
Şahı Şehidi Horasan İmam Rıza’dan Beri
Müptelayı Merhamet Kıl Kalb-İ Viran Aşkına
Dost Dost
Ey Virani Çıkma Yoldan Doğru Raha Gel Beri
Muhabbet Şevkat Senindir Ey Hasan-Ül Askeri
Evliyalar Serfirazı Hacı Bektaş-I Veli
Sen Ganisin Ver Muradı Devri Mihtan Aşkına
Dost Dost